Divanu Lügati't-Türk, Türk dilinin en eski ve en önemli yazılı kaynaklarından biridir. Kaşgarlı Mahmud tarafından 11. yüzyılda yazılan bu eser, Türk dilinin zenginliğini, kültürünü ve tarihini günümüze taşıyor. Peki, bu eser neden bu kadar önemli ve Türk kültürü için ne ifade ediyor?
Divanu Lügati't-Türk'ün Önemi
Divanu Lügati't-Türk, sadece bir sözlük değil, aynı zamanda bir ansiklopedi, bir kültür atlası ve bir dilbilgisi kitabıdır. İçerisinde 6 bin 689 kelime barındıran eser, Türk dilinin o dönemdeki kullanımını ve zenginliğini gözler önüne seriyor. Ayrıca, eserde yer alan atasözleri, şiirler ve haritalar, Türk kültürünün derinliğini ve genişliğini ortaya koyuyor.
- Türk dilinin ilk sözlüğü olması
- Türk kültürünün zenginliğini yansıtması
- Türk coğrafyasının ilk haritasını içermesi
- Türk dilinin gramer yapısını açıklaması
- Türk atasözleri ve şiirlerini barındırması
Prof. Dr. Mustafa Kaçalin, Divanu Lügati't-Türk'ün Türkçenin bir hazinesi olduğunu belirtiyor ve ekliyor: "Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün taşıdığı ehemmiyet birçok yönden ilk olma vasfını üzerinde bulundurmasındandır. Türetmeleriyle beraber 6 bin 689 dolayında kelimeyi içermesi ve 246 manzume ile 300 kadar ve atasözünü barındırması bakımından Türkçenin bir hazinesidir."
Ali Emîrî Efendi'nin Mirası
Divanu Lügati't-Türk'ün günümüze ulaşmasında büyük bir rol oynayan isimlerden biri de Ali Emîrî Efendi'dir. Ali Emîrî Efendi, eseri büyük bir özveriyle satın alarak Millet Kütüphanesi'ne bağışlamış ve Türk kültürüne önemli bir hizmette bulunmuştur. Onun bu fedakarlığı sayesinde, Divanu Lügati't-Türk günümüzde araştırmacılar ve meraklılar için erişilebilir durumdadır.
Melek Gençboyacı, Ali Emîrî Efendi'nin eseri bulma sürecini şöyle anlatıyor: "Ali Emîrî Efendi, eserden ilk kez Diyarbekir Kıraathanesi’nde Burhaneddin Efendi ile yaptığı tesadüfî bir görüşme sırasında haberdar olmuştur."
UNESCO'nun Dikkatini Çekti
Divanu Lügati't-Türk'ün önemi, uluslararası alanda da kabul görmüş durumda. Eser, UNESCO tarafından 2024-2025 yılı anma programına alınmış ve 2025 yılı Türk Devletleri Teşkilatı nezdinde “Dîvânu Lugâti’t-Türk Yılı” olarak ilan edilmiştir. Bu durum, eserin Türk ve dünya kültürü için ne kadar değerli olduğunu bir kez daha kanıtlıyor.
Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın, eserin tüm dünya dillerine çevrilmesi gerektiğini vurguluyor ve ekliyor: "Kâşgarlı Mahmud’un 2008 yılında 1000. doğum yılını kutlamıştık. UNESCO da o yılı etkinlikleri arasına almıştı. Bir insanın bininci doğum yılı çok anlamlıdır. Hele bu Dîvânu Lugâti’t-Türk gibi bir eseri dilimize, kültürümüze, uygarlığımıza miras bırakan bir insansa…"
Divanu Lügati't-Türk, Türk dilinin ve kültürünün en önemli kaynaklarından biridir. Kaşgarlı Mahmud'un bu eşsiz eseri, Türk dilinin zenginliğini, kültürünün derinliğini ve tarihinin izlerini günümüze taşıyor. Ali Emîrî Efendi'nin fedakarlığı ve UNESCO'nun takdiri ile bu eser, gelecek nesiller için de bir ilham kaynağı olmaya devam edecektir. Bu nedenle, Divanu Lügati't-Türk'ü keşfetmek, Türk kültürünü anlamak ve değerini bilmek hepimiz için bir görevdir.
