Bu ay, 19 Mayıs 2025’te, Malcolm X’in doğumunun 100. yılını idrak ediyoruz. Onun kısa ama etkileyici yaşamı, yalnızca Müslüman bir lider, Amerika’daki siyah hakları hareketinin savunucusu olarak değil, küresel ölçekte adalet arayışının da simgelerinden biri olarak hafızalara kazındı. Modern zamanın en etkili Müslüman liderlerinden olan ve 21 Şubat 1965’te, henüz 40 yaşındayken, hala daha sorumluları belirlenemeyen ama Amerikan derin devletinin izlerini taşıyan bir suikast sonucu yaşamını yitirdiğinde ardında sadece politik bir miras değil, aynı zamanda dönüşümün, inancın ve direnişin hikâyesini de bıraktı. Bugün, onu yalnızca bir mücadele figürü olarak anmak yetmez. Malcolm X’i gerçekten anlayabilmek için, onun dünyaya bakışını şekillendiren düşünsel yolculuğa yakından bakmak gerekir. Bu bağlamda, Malcolm X üzerine kaleme alınmış en etkili beş kitap, hem onun kişisel dönüşümünü hem de Amerikan toplumunun sancılı yapısını çözümleyebilmemiz için birer anahtar niteliğinde. Malcolm X, sadece yaşadığı dönemi değil, sonraki kuşakların adalet arayışlarını da derinden etkileyen bir figür. Yüzüncü doğum yılında yapılması gereken, yalnızca onu anmak değil; fikirlerini, mücadelesini ve içsel dönüşümünü anlamaya çalışmaktır. Ne yazık ki Malcom X’e ilişkin birçok kitap henüz Türkçeye kazandırılabilmiş değil. Malcolm X’in hayatının dönüm noktasının hapishanede okuduğu kitaplar olduğunu her daim aklımızda tutmamız gerekiyor.

Malcolm X'i Anlamak İçin 5 Kitap

Malcolm X'in hayatını ve düşüncelerini anlamak için okunması gereken 5 önemli kitap:

• Malcolm X (Otobiyografi) –Malcolm X ve Alex Haley
• Malcolm X: Arayışlarla dolu bir hayat –Manning Marable
• Malcolm X Speaks: Selected Speeches and Statements (Malcolm X Konuşuyor: Seçilmiş konuşmaları ve açıklamaları) –George Breitman (Ed.)
• The Dead Are Arising: The Life of Malcolm X (Diriliş: Malcolm X’in Yaşamı) –Les Payne ve Tamara Payne
• Malcolm and Martin and America: A Dream or a Nightmare (Malcolm ve Martin ve Amerika: Rüya mı Kabus mu) –James H. Cone

Kitapların İçeriği ve Önemi

1. Malcolm X (Otobiyografi) –Malcolm X ve Alex Haley: Malcolm X’in kendi anlatımıyla, yaşamını ve düşüncelerini en içten şekilde aktardığı bu otobiyografi, hâlâ en temel başvuru kaynağı olarak kabul ediliyor. Alex Haley’nin derleyip düzenlediği bu eser, bir çocuğun radikalleşen bir gence, ardından da evrensel insanlık değerlerini savunan ve Müslüman bir lidere dönüşümünü etkileyici bir şekilde gözler önüne seriyor. Malcolm Little ile başlayan Malcolm X’e dönüşen ve el-Hac Malik el-Şahbaz ile nihayete eren soluk kesici bir devrimsel dönüşümün kahramanını, kendi ağzından dökülen sözcüklerle anlatan bu kitap mutlaka okunmalı. Kitap aynı zamanda Amerikalı siyahi aktivist yönetmen Spike Lee tarafından 1992 senesinde sinemaya uyarlandı ve büyük yankı buldu. Malcolm X rolünü oynayan yine Amerikalı siyahı aktör Denzel Washington küresel bir ün ve itibara kavuştu. Film, Amerikan derin devleti tarafından unutturulmak istenen Malcolm X’in yeniden tanınmasını ve şehadetinden sonra mirasının nakledilmesinde de önemli rol oynadı.

2. Malcolm X: Arayışlarla dolu bir hayat –Manning Marable: Amerikalı tarihçi Manning Marable’ın kapsamlı çalışması, Malcolm X’in yaşamını mitlerden arındırarak bilimsel bir titizlikle yeniden inşa ediyor. Nation of Islam’dan ayrılışı, Hac yolculuğuyla evrensel kardeşlik fikrine ulaşması ve FBI dosyalarına dayanan çarpıcı analizleriyle bu kitap, Malcolm’un yaşamını yeniden düşünmemizi sağlıyor. Kitap 2012 yılında tarih alanında Pulitzer Ödülünü kazandı.

3. Malcolm X Speaks: Selected Speeches and Statements (Malcolm X Konuşuyor: Seçilmiş konuşmaları ve açıklamaları) –George Breitman (Ed.): Malcolm X’in çeşitli dönemlerde yaptığı konuşmalardan oluşan bu derleme, onun fikirlerinin nasıl evrildiğini birincil kaynaklardan takip etme imkânı sunuyor. Bu metinler, sadece politik içerikleriyle değil, retoriği, kararlılığı ve vizyonuyla da dikkat çekici. Bir söz ustası olan Malcolm’u yakından tanımak isteyenler için bir rehber.

4. The Dead Are Arising: The Life of Malcolm X (Diriliş: Malcolm X’in Yaşamı) –Les Payne ve Tamara Payne: Les Payne ve kızı Tamara Payne’in uzun soluklu çalışması, Malcolm X’in yaşamına dair yeni belgeler ve Müslüman liderin başta ailesi olmak üzere hayatına değen kişilerle yapılan yüzlerce saatlik röportajlarla desteklenen bir anlatı sunuyor. Özellikle ailesiyle olan ilişkileri, çocukluk travmaları ve gençliğinde yaşadığı kimlik arayışı bu biyografide güçlü bir şekilde vurgulanıyor. Kitap 2021 yılında biyografi alanında Pulitzer ödülüne de layık görüldü.

5. Malcolm and Martin and America: A Dream or a Nightmare (Malcolm ve Martin ve Amerika: Rüya mı Kabus mu) –James H. Cone: James H. Cone’un bu eseri, Malcolm X ile Martin Luther King Jr.’ın yaklaşımlarını karşılaştırmalı biçimde ele alıyor. İki büyük liderin farklı yöntemlerle aynı adalet arayışına nasıl hizmet ettiğini gösteren bu kitap, Afro-Amerikan hareket ve direniş politikaları açısından zengin bir kaynak sunuyor.

Malcolm X'in Mirası ve Etkisi

Malcolm X'in 100. doğum yılında, onun fikirleri ve mücadelesi hala güncelliğini koruyor. Onun yaşamı ve eserleri, adalet, eşitlik ve insan hakları için mücadele edenlere ilham vermeye devam ediyor. Malcolm X'i anlamak, sadece bir lideri değil, aynı zamanda bir dönemi ve bir ideali anlamak demektir. Bu kitaplar, onun mirasını gelecek nesillere aktarmak için önemli birer araçtır.